Iaith ymasiadol

Math o iaith synthetig sy'n gwrthgyferbynnu gydag ieithoedd dodiadol gan ei thueddiad cryf i ymasio morffemau i mewn i'w gilydd yw iaith ymasiadol. Yr ieithoedd ymasiadol mwyaf amlwg yw'r ieithoedd Indo-Ewropeaidd.

Enghraifft da o forffemau ymasiedig yw'r gair Lladin bonus ‘da’. Mae'r terfyniad -us yn gyfuniad o dri morffem wedi'u hymasio i'w gilydd; mae'r terfyniad yn amgodio'r genedl wrywaidd, y cyflwr enwol, a'r rhif unigol. Os bydd angen newid un o'r morffemau hyn, byddai angen defnyddio terfyniad arall.

Mae gan ieithoedd ymasiadol nifer o ffurfiau afreolaidd. Ni ddigwyddai hyn mewn iaith ddodiadol gan fod pob elfen synthetig yn cadw ystyr ei hun. Fe gredir bod ieithoedd ymasiadol yn tarddu o ieithoedd dodiadol er nad oes tystiolaeth o iaith yn ymasio morffemau glynedig i gadarnhau hyn. Ar y llaw arall mae ieithoedd ymasiadol yn dueddol o golli eu ffurfdroadau dros y canrifoedd. Mae rhai ieithoedd yn gwneud hyn yn gyflymach nag eraill ^[1], er enghraifft, mae'r ieithoedd Slafonig bron mor ymasiadol â Phroto-Indo-Ewropeg ond mae Saesneg ac Affricaneg bron yn ddadelfennol.

Nodwedd arall o ieithoedd ymasiadol yw eu system o ogwyddiadau. Er enghraifft yn Almaeneg mae banodau yn gogwyddo yn ôl cenedl a chyflwr^[2]:

Mae'r Gymraeg hefyd yn ymasiadol, er enghraifft mae'r ffurf affeithiedig ffyrdd yn cynnwys dau forffem ymasiedig; ffordd a'r lluosog.

Enghraifft arall yw rhediad berf, h.y. newid ffurf y ferf i amgodio wybodaeth am rai neu'r cwbl o fodd, stâd (gweithredol, goddefol neu ganol), amser, agwedd, person, cenedl, a rhif. Mewn iaith ymasiadol, gall cludo dwy neu fwy o ddarnau hyn o wybodaeth gan ddim ond un forffem, yn arferol olddodiad.

1. ↑ Deutscher, Guy (2005) The Unfolding of Language Archifwyd 2009-04-23 yn y Peiriant Wayback, William Heinemann, Llundain.
2. ↑ Griesbach, Heinz / Schulz, Dora (1960): Grammatik der deutschen Sprache, Max Hueber Verlag, München.